Şüphesiz ki, bir çocuk için kardeş doğumdan yaşamın ileriki zamanlarına kadar en yakın arkadaştır. Çocuk hayata hazırlanırken çoğu şeyi kardeşiyle olan ilişkilerinden öğrenir. Engelli bir çocuğun aileye katılımı engelin zorluğu nedeniyle aile içi ilişkileri etkilediği gibi kardeş ilişkilerini de etkilemekte, ailenin dengesini değiştirmekte ve tekrar bir denge kurmak için aile üyelerini zor süreçler beklemektedir.
Normal gelişim gösteren kardeşler, engelli kardeşlerinin sosyalleşmesi ve topluma kazandırılabilmesi için gereken sosyal, psikolojik ve eğitsel desteği vermek açısından büyük önem taşır. Ancak engelli bir kardeşe sahip olmanın verdiği karmaşık içsel duygular kardeş ilişkilerini zorlaştırmaktadır.
Bu konuda yapılan araştırmalarda engelli bir kardeşe sahip olmanın normal gelişim gösteren kardeş üzerindeki etkileri birbirinden farklı sonuçlar vermektedir. Bu araştırmalar, normal gelişim gösteren kardeş üzerinde hem olumlu hem de olumsuz etkilere neden olabileceğini gösteren bulgular ortaya koymaktadır.
Normal gelişim gösteren çocukların engelli kardeşlerine yönelik duygusal anlamdaki tepkileri farklılıklar göstermektedir. Çocuğun yaşına, kişilik özelliğine, doğum sırasına, kardeş sayısına, engelli çocuğun engel durumuna, ailenin sosyokültürel ve ekonomik durumuna göre tepkiler değişmekle beraber, bu duygusal tepkileri 8 grupta toplamak mümkündür. Bunlar; kızgınlık, kıskançlık, düşmanlık, suçluluk, keder, korku, utanma ve sıkıntı, reddetmedir.
Yaşanan tüm bu tepkiler kardeşten kardeşe değişiklik göstermektedir. Ancak bu tepkiler genelde olumsuz tepkilerdir. Çocuğun engelli bir kardeşi olmasından kaynaklanan bazı olumlu özelliklere de sahip olabileceği konusunda da birçok araştırma mevcuttur. Engelli bir kardeşle büyümek, normal gelişim gösteren çocuklarda bireysel farklılıklara ilişkin anlayış, duyarlılık, sorumluluk, yeterlilik duygularıyla kendini gösterebilir. Engelli bir kardeşle birlikte yaşamanın normal gelişim gösteren çocuklarda daha ilgili ve hoşgörülü olmayı sağladığı vurgulanmaktadır. Engelli kardeşin bakım için sorumluluğunu alma normal gelişim gösteren kardeş için önemli bir sosyalleşme imkânı sağlamaktadır.
Genel olarak geniş ailelerde yaşayan kardeşler, çekirdek tipi ailede yaşayanlara göre engelli bir kardeşle yaşamaya daha kolay ve iyi uyum sağladıkları görülmektedir. Ailenin sosyoekonomik düzeyinin de kardeşlerin psikolojik durumuna etki ettiği, alt sosyoekonomik düzeydeki ailelerde yaşayan kardeşlerin engelli bir kardeşe sahip olmaktan daha fazla etkilendikleri, kardeşleri duygusal olarak daha çok zorladığı görülmektedir.
Engelli bir kardeşi olan çocukların sıklıkla yaşadıkları zorluklardan birkaçı şunlardır:
· Aile hayatının engelli çocuğun tedavi ve eğitim ihtiyaçlarının karşılanması amacıyla farklı bir düzenlemeye gidilmesi gerekebilir.
· Ailecek yapılacak gezmeler ve aktiviteler etkilenebilmektedir.
· Anne baba sağlıklı çocuklara yeterince zaman ayıramayabilmekte ve yeterli ölçüde dikkatini veremeyebilmektedir. Bu durum çocukların kıskançlık duymasına ve engelli kardeşleriyle kavga edemeyeceklerini bildiklerinden, normal gelişim gösteren kardeşlerin birbirleriyle daha fazla kavga etmelerine neden olmaktadır.
· Engelli kardeşlerine karşı sevecen olmaları ve bakımlarında yardımcı olmaları beklendiğinden, şikâyet ettiklerinde suçluluk duygusu hissedebilir, kendi arkadaşlarıyla birlikteyken engelli kardeşlerini yanlarında istemeyebilirler.
· Engelin kendilerini de etkilemesinden dolayı korkabilmektedirler. Bunların kendilerine bulaşmayacağını ya da kendilerinin de engelli olmayacağını idrak edemeyebilirler.
· Arkadaşlarıyla beraber olduklarında engelli kardeşlerinden utanabilmektedirler.
· Engelli kardeşin bakımında anne babaya yardımcı olmaları istenebilir ama bunu kabul etmeyebilirler.
· Özellikle anne baba hala üzüntülüyse veya birbirleriyle tartışıyorlarsa anne babanın sorun karşısında gösterdiği tepkilerden dolayı kaygı ve öfke duyabilir.
· Anne babanın hayal kırıklığını telafi etmek amacıyla kendilerini daha başarılı olma baskısı altında hissedip, strese girebilmektedirler.
